Het verhaal van Benjamin Jesty

Gepubliceerd op 15-07-2022 en laatst gewijzigd op 15-07-2022 <!– door Daniël Tuijnman –>

Het eerste gedocumenteerde geval van pokkenvaccinatie in Engeland

Benjamin Jesty (1736) was een boer in het plaatsje Yetminster in Dorset, in het Zuidwesten van Engeland. Jesty had ooit de koepokken gehad en merkte dat hij bij pokkenepidemieën niet ziek werd. Daarin was hij niet de enige: het besef dat het doormaken van koepokken je immuniteit verschafte tegen “echte” pokken was wijd verbreid op het Engelse platteland. In 1765 presenteerde de Engelse arts John Fewster een artikel voor de Medical Society of London met de titel “Cow pox and its ability to prevent smallpox”.

Maar niemand deed verder iets met die kennis; behalve dan Jesty. Hij interviewde ook zijn twee melkmeisjes, Ann Notley en Mary Reade, die hem dit ook bevestigden: beiden hadden ook koepokken gehad, en waren sindsdien gevrijwaard van pokken.

Toen in 1774 een pokkenepidemie Yetminster naderde, besloot Jesty te handelen. Hij nam pus uit de builen van een koe die ziek was van koepokken, en bracht dit in de arm, onder de huid, in bij zijn beide zoons en bij zijn vrouw Elizabeth. Zijn zoons hadden weinig last: de infectie beperkte zich tot rond de plek waar het pus was ingebracht. Zijn vrouw, daarentegen, werd ernstig ziek met hoge koorts, zodanig dat er even om haar leven werd gevreesd. Ze herstelde weer en hield er geen blijvende schade aan over.

Door de ziekte van zijn vrouw was dit alles de dorpsgenoten van Jesty niet ontgaan. Die moesten niets hebben van dit soort rare experimenten, die bovendien de heiligheid van het menselijk lichaam schonden. Jesty’s dorpsgenoten beschimpten en bespotten hem, ze jouwden hem uit en vroegen wanneer zijn vrouw een uier zou krijgen of helemaal in een koe zou veranderen. Op de markt werd Jesty zelfs bekogeld. Hij werd een outcast in zijn eigen dorp.

Door deze bekrompenheid van zijn dorpsgenoten besloot Jesty niets met zijn experimenten te doen. Hij deed geen verdere experimenten, en gaf ook geen ruchtbaarheid aan wat hij gedaan had. Maar elke pokkenepidemie die langs Yetminster kwam en Jesty’s vrouw en kinderen spaarde, was een extra bevestiging dat zijn experimenten werkten.

In 1796 begon Edward Jenner met zijn gelijksoortige experimenten, die algemeen gelden als het begin van de geschiedenis van vaccinatie. Jenner was arts en hij gaf wel ruchtbaarheid aan zijn vaccinaties. Hij schreef artikelen erover en stuurde deze naar de Royal Society. Jenner kreeg daardoor wel gevolg en navolgers van zijn experimenten.

Eén van die navolgers was Edward Bell, dominee en onderwijzer in Swanage, Dorset. In 1797 verhuisde Jesty naar een boerderij in de buurt van Swanage. Toen Bell hoorde van Jesty’s ervaring met vaccinaties, ondernamen ze samen om al hun dorpelingen te vaccineren.

Een andere vroege navolger van Jenner was George Pearson. Deze richtte het Original Vaccine Pock Institution op om vaccinatie verder te verspreiden en zo veranderde hun verhouding zich in een rivaliteit. Toen Jenner in 1802, en later in 1807, het Britse parlement petitioneerde voor een bezoldiging, besloot Pearson hem dwars te zitten. Hij spoorde Jesty op en liet hem naar Londen komen in 1805, waar Jesty getuigde van zijn eigen experiment voor een panel van doktoren van Pearsons instituut. Bij gelegenheid van deze reis heeft Jesty zich ook laten portretteren:

Pearsons inspanningen om Jenner zo de voet dwars te zitten mochten niet baten. Jesty overleed in 1816, in de leeftijd van 80 jaar. Zijn vrouw Elizabeth overleed in 1824. Op hun graf staat:

particularly noted for having been the first Person (known) that Introduced the Cow Pox by Inoculation, and who from his great strength of mind made the Experiment from the (Cow) on his Wife and two Sons in the Year 1774.

Naast Jesty zijn er nog vijf anderen bekend die vóór Jenner experimenteerden met vaccinatie met koepokken, waarvan één, in Duitsland, zelfs in 1770. Het valt niet uit te sluiten dat er nog meer zulke experimenten zijn uitgevoerd maar nooit gedocumenteerd. Jenner is de geschiedenis ingegaan als de vader van vaccinaties. Dat is ook wel zo redelijk: Jenner was de eerste die grote ruchtbaarheid gaf aan zijn experimenten en die daarin navolging kregen.