Daniël Debunkt

Dagelijkse debunks over COVID-19

Wat is een vaccin?

Gepubliceerd op 11-05-2021 en laatst gewijzigd op 12-05-2021 <!– door Daniël Tuijnman –>

Een korte inleiding op wat een vaccin is, hoe het werkt en wat voor soorten er zijn

Preventief

Een vaccin is een preventieve gezondheidsmaatregel, die de mens beschermt tegen een gevaarlijk infectieziekte. Preventief wil zeggen dat de maatregel — vaccinatie — wordt gedaan op gezonde mensen, om te voorkomen dat ze ziek worden. Als iemand te berde brengt dat je toch niet gezonde mensen gaat inenten, dan is dat dus een drogreden, al dan niet uit onwetendheid; dat is het hele punt van vaccinatie.

De bekendste vaccinaties zijn de kindervaccinaties uit het Rijksvaccinatieprogramma. Maar vaccineren is niet iets wat alleen op kinderleeftijd gedaan wordt. Griepvaccinaties worden in Nederland juist op ouderen gedaan (in diverse andere landen mensen van alle leeftijden), en daarnaast zijn er ook reisvaccinaties voor ziektes die alleen in bepaalde andere (vaak tropische) landen voorkomen.

Werking

Heel kort gezegd: een vaccin traint het menselijk immuunsysteem om snel en effectief op te treden tegen de echte ziektekiem, zodat je niet ziek wordt van een infectie daarmee. Voor de langere uitleg moeten we dus eerst kijken naar hoe het immuunsysteem optreedt bij een infectie.

Verloop van een infectie

Bij een infectie dringen ziektekiemen — bacteriën of virussen of andere eencelligen — je lichaam binnen, gaan zich vermenigvuldigen en veroorzaken zo ontsteking aan delen van je lichaam. Het immuunsysteem treedt hiertegen in actie en probeert de indringer op te ruimen.

In eerste instantie treedt het aangeboren deel van het immuunsysteem op. Neutrofiele granulocyten ruimen lichaamsvreemde cellen (bijvoorbeeld bacteriën) op, natural killer-cellen doden cellen die door virussen geïnfecteerd zijn, en dendritische cellen scheiden interferonen af om naburige cellen te signaleren op de aanwezigheid van virussen. De cellen die hier optreden herkennen heel globaal wat lichaamseigen en wat lichaamsvreemd is.

In tweede instantie treedt het adaptieve deel van het immuunsysteem op. Dit is het deel dat getraind wordt op heel specifieke lichaamsvreemde stoffen, antigenen genaamd; dit zijn typisch eiwitten in de eiwitmantel van een virus of in de celwand van een bacterie. Zogenaamde antigen-presenterende cellen (APCs) nemen zo’n antigen mee naar een lymfeknoop, en activeren daar precies die B-cellen die een specifieke antistof tegen dat antigen kunnen maken. Die B-cellen gaan zich daarna heel snel vermenigvuldigen en produceren deze antistof om de ziektekiem te neutraliseren. Andere APCs activeren precies die T-cellen die ook het antigen herkennen en die geïnfecteerde lichaamscellen doden. Ook deze vermenigvuldigen zich en werpen zich in de strijd.

Als resultaat daarvan beschikt je immuunsysteem over een grote hoeveelheid antistoffen tegen deze specifieke ziektekiem, en over een grote hoeveelheid T-cellen die ook gespecialiseerd zijn tegen deze ziektekiem. Het duurt alleen grofweg een week na infectie voordat dat het geval is. Maar dan is de infectie ook snel opgeruimd, en blijven de antistoffen en T-cellen aanwezig in je lichaam om een volgende infectie met dezelfde ziektekiem de kop in te drukken voordat je ziek wordt.

Verloop van een vaccinatie

Een vaccin bevat een of meer van de antigenen van de betreffende ziektekiem waartegen hij moet beschermen. Dat kan in verschillende vormen, variërend van verzwakte ziektekiemen tot instructies om het antigen te maken; zie mijn blogpost over verschillende types.

Een vaccinatie brengt dus deze antigenen in het lichaam en brengt zo een immuunrespons op gang die, in het ideale geval, precies zo eruit ziet als bij de echte ziektekiem. Het resultaat van die immuunrespons is dat dezelfde antistoffen en T-cellen aanwezig zijn en blijven in het lichaam die je na het doormaken van ziekte beschermen tegen een hernieuwde infectie. Maar een vaccin is zó gemaakt dat je er niet ernstig ziek van wordt; en in het typische geval alleen wat koorts krijgt en/of een rode plek rond de inenting. De koorts geeft aan dat het immuunsysteem in actie is gekomen tegen het vaccin, en is dus feitelijk een goed teken.

Het resultaat van vaccinatie is dus dat je nu beschermd bent tegen infectie met de echte ziektekiem, zonder de nare kanten van een ziekte door te maken.

Types vaccins

In de loop van de ruim 200 jaar dat vaccins bestaan, zijn er diverse types vaccin ontwikkeld, die variëren van vaccins die levende virussen of bacteriën bevatten, tot vaccins die alleen een stukje genetisch materiaal bevatten. Voor een overzicht verwijs ik naar mijn eerdere blogpost hierover.

Ingrediënten

Er doen veel spookverhalen de ronde over wat er allemaal in een vaccin zit. Dat is onderwerp voor een volgende blogpost.

Wijze van toediening

De wijze van toediening kan van vaccin tot vaccin verschillen, en staat beschreven in de “Samenvatting van de productkenmerken” die te vinden is bij bijvoorbeeld het farmacotherapeutisch kompas of het CBG. Zo vind je in deze samenvatting voor M-M-R-VAXPRO, het BMR-vaccin van Merck, Sharp & Dohme, in sectie 4.2 de volgende tekst:

Verreweg de meest voorkomende wijze van toedienen van een vaccin is intramusculair (IM), dus met een injectie in een spier. Dat kan op allerlei plaatsen: in een arm, in een been, in een bil. Het meest gebruikelijk in Nederland is in de bovenarm.

Een tweede mogelijkheid is subcutaan (SC), dat wil zeggen, met een injectie vlak onder de huid. Het nadeel daarvan is dat het meer vaardigheid vereist van de verpleegkundige die de injectie toedient. Bij veel vaccins, zoals hierboven bij M-M-R-VAXPRO, zijn zowel intramusculair als subcutaan mogelijk.

Een derde mogelijkheid is via een neusspray. Een voorbeeld hiervan is Flumist, een vaccin tegen influenza (griep), dat wel in de VS is toegelaten en gebruikt wordt, maar niet in Nederland.

Een vierde mogelijkheid is oraal. Het bekendste voorbeeld hiervan is het oraal poliovaccin (OPV). Dit wordt in de Derde Wereld gebruikt als het standaard poliovaccin en wordt toegediend in de vorm van druppels. In Nederland is OPV alleen gebruikt gedurende polio-uitbraken, en dan in de vorm van een suikerklontje waarop het vaccin gedruppeld is.

Wat niet gebeurt, is dat vaccins intraveneus (IV) worden toegediend, dus met een injectie in de bloedbaan. Dit is wel een misconceptie die wijdverbreid is onder antivaxxers en onder mensen die blootgesteld zijn (geweest) aan antivax-propaganda.

Online bronnen

Het Vaccine Safety Net is een international netwerk van websites die betrouwbare informatie over vaccins verstrekken.

Nederlandstalig

Engelstalig

In overige talen

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *